Son günlerin güncel konularından biri 1 Dolar = X TL değerinin TL lehine düşmesine rağmen neden fiyatların düşmediği. Bunun yadırganmasının nedeni de 1 Dolar’ın değeri TL karşısında arttığı için fiyatlara zam geliyor deniyor ise (ki doğru zam gelmeli matematik olarak) düştüğü anda da fiyatın düşmesinin beklenmesi. Sayın Okurlar, sonucu baştan yazayım;
- Dolar TL karşısında değer kaybettikçe fiyatlar hemen düşmez.
- Düşerse beklendiği kadar düşmeyebilir.
- Hiç düşmeyebilir de.
Aşağıda bunun nedenlerini alabildiğince basit (biraz toplam gerçeklerden uzaklaşarak ve bunu da belirterek) yazmaya çalışacağım. Bir de Sayın Okurlar, defalarca yazdığım gibi benim yazılarımı lütfen kişisel aidiyetlerinizden (cinsiyet, din, mezhep vb) kendinizi soyutlayarak okuyun. Adeta idrar tahlil sonucu nasıl sadece ölçüm değerini içerir ise benim yazılarım da odur.
- Sayın Okurlar, ekonomide matematik (ilgili fakültelerde iktisadi matematik diye ders de vardır) çok önemlidir ama tek başına baz alınabilir veri değildir.
- Ekonomide insan denen bir faktör vardır ve insan milleti dünyanın her yerinde bir matematik kuralı gibi algılanamaz. İnsan kararlarında sübjektiflik, beklenti gibi (bunlar gayet de mantıklı durumlardır) kavramlar vardır. Şimdi;
- A malını 1 Dolar = 8 TL üzerinden 100 adet olarak ve birim bedeli 1 USD olarak elde ederseniz toplam maliyet de 800 TL’dır. Bu maliyet o gün (Örneğin 30 gün önce) gerçekleşmiştir. (Basitleştirme uğruna birinci yanlışım burada. Maliyet sadece alım ve/veya fiziksel üretim maliyeti değildir. Üzerine dolaylı maliyet denen, finans, personel, enerji maliyetleri eklenmelidir. Ben yapmıyorum.)
- Bu A malının 8 TL birim bedelle 50 adet (İkinci yanlışım burada neden kar etmeden satılacak bir mal. Kar etmeden yapılan satışın toplam maliyeti nihayette tüm topluma çıkar. Ama bu bölümü basitleştirme uğruna geçiyoruz.) satıldığını düşünün.
- 30 gün sonra 1 Dolar = 7 TL oldu. Elde 50 adet 8 TL birim, 400 TL toplam maliyetli A malı var. Eğer bu kalan 50 adet malı 7 TL birim bedelle satarsanız 50 TL zarar etmez misiniz? (Adet başına 1 TL zarar)
- Soru, “Hangimiz zarar etmek isteriz?”
- Eğer derseniz ki ortalama maliyet denen bir hesaplama var yeni gelecek mal daha ucuza mal olacak ve buna göre hesap yapılabilir.
- Evet ortalama maliyet var ise ilk giren ilk çıkar maliyet kavramı da var. Yani hiç kimse 8 TL maliyetli mal bitmeden 7 TL ürün satmaz matematik olarak.
- Ekonomide beklenti ve matematik dışı değerlendirme kavramları da vardır. Örneğin 1 Dolar = 8 TL eşitliği 1 Dolar = 7 TL düştüğü gün dahi beklenti ikinci maliyet dönemine kadar bu eşitliğin yeniden yükseleceği yönünde olabilir. Bu nedenle fiyatları düşürmeyi hedeflesek dahi beklemeyi ve süreci (devamlılığı) görmeyi tercih etmek çok mantıklı bir düşüncedir. Yani düşme hemen olmayabilir veya hiç olmayabilir.
- Süreç izlendi ve makul bir süre sonra 1 Dolar = 7,50 TL eşitliği kalıcı gerçekleşti. Bu durumda fiyatlar ancak bir süre sonra ve sadece 0,50 kuruş düşebilir.
Sayın Okurlar, yine bence aşırı basit, doğru ama çok eksik bir anlatım yaptım. Eğer gerçek, enflasyonun olmadığı ve/veya çok düşük olduğu bir ekonomi hedefliyorsak o zaman dikkate alınacak ilk, tek, yeter parametre Dolar kuru değildir.
Fotoğraf : Pixabay
