Marketlerin raflarına baktığımızda, gıdaların birçoğunun binlerce kilometre uzaklıktan geldiğini fark ederiz. Beslenmemizin yerel ve mevsimsel ürünlere dayalı olmadığını. Hatta birçok ürünün toprağa değmeden seralarda yetiştirilip soframıza geldiğini.
Gıda ticaretinin globalleşmesiyle gelmiş olduğumuz bu noktada farkında olmadan yaşam tarzımız ve beslenme alışkanlıklarımız değişmektedir. Globalleşmeyle, gıda zinciri uzamaktadır. Gıdanın bozulmasını geciktirmek, tat ya da kokusunu geliştirmek, içerik, yapı ya da besin değerini değiştirmek için gıdaya uygulanan teknolojiler değişmekte ve artmaktadır. Bu durum da gıdaya yeni boyutlar kazandırmaktadır.
Tüketici ile üretici arasındaki hem bilgi hem de uzaklık mesafesi arttıkça gıdanın tüketeniyle ilişkileri başkalaşmıştır. Gıda, ambalaja beraberinde etikete bürünmüştür. Bu sayede dile gelmiş, kendisini ifade etmeyi öğrenmiştir. Yasa Düzenleyicilerse zamanla bu dili, getirdikleri yasaklarla tüketiciyi uzlaştıran, yasakları kaldırmak için tüketiciye tercih özgürlüğü sunan bir dile çevirmişlerdir. Aslında, etiket de ambalaj da kısıtlı birer bilgilendirme materyalidir. Bir gıdanın size ulaşması için biriktirdiği bilgiye etiketler yetmez.
Teknolojinin gıda alanına girmesiyle beraber gıdayla ilgili riskler de çeşitlenerek büyümüştür. Yeni üretilmiş riskler (Örn:Genetik modifiye gıdalardan kaynaklanan riskler) daha büyük ilgi çekerken, gıda zehirlenmesi, mikroorganizmalar, pestisitler gibi geleneksel riskler ya da tehlikeler benzer tartışmalarla gündemde kalmayı her zaman sürdürmüştür. Ancak deli dana salgını, genetik modifiye organizmalar ve hayvan kopyalama gibi konular, Yasa Düzenleyicileri, gıdanın çoklu disipliner eksende ele alınması hususunda harekete geçirmiştir.
Uzun soluklu çalışmalar, gıdayla ilgili politik ve yasal düzenlemelerin merkezine “gıda güvenilirliği” tanımının ve uygulamalarının yerleştirilmesini sağlamıştır. Gıda güvenilirliğinin evrensel bir tanımı yoktur. Avrupa Birliği Gıda Hukukuna göre, insan sağlığı üzerinde tehlike oluşturan gıda ile tüketime uygun olmayan gıda, güvenilir gıda kabul edilmez.
Gıdanın insan sağlığına zararlı olup olmadığının belirlenmesinde; tüketenin sağlığı üzerinde ani, kısa veya uzun vadede oluşturabileceği muhtemel etkileri yanında, gelecek nesiller üzerindeki etkileri, birikerek artan muhtemel toksik etkileri ve belirli tüketici gruplarının özel sağlık hassasiyetleri de dikkate alınır.
Herhangi bir gıdanın insan tüketimi için uygun olmadığının belirlenmesinde, gıdanın yabancı madde karışması da dâhil olmak üzere her tür bulaşıklığı veya çürüme, bozulma veya kokuşma nedeniyle kullanım amacına uygun olmaması dikkate alınır.
Ülkemizde yürürlükte olan 5996 Sayılı Kanuna göre ise bir gıdanın güvenilir kabul edilmemesi için her iki şartın da beraber oluşması gerekir. Buna göre, gıdanın bulaşanlarca(fiziksel, kimyasal, biyolojik tehlikeler) bozulmasının, tüketim şekli de göz önünde bulundurulduğunda, insan sağlığı üzerine zararlı etkisi varsa, gıda, güvenilir değildir. Bu durumun, insan sağlığı üzerinde zararlı etkisi yoksa gıda güvenilirdir. Gıda güvenilirliği ise tüketiciye zarar vermeyen gıdayı sağlayan uygulamalardır. (Richard ve ark., 2012)
Gıdaya dokunan taraflar sorumluluklarını yerine getirdiğinde gıdanın güvenilir olma ihtimali vardır. Sorumluluklar mevzuatlarca belirlenir. Etiket bu noktada tüketici için gıdaya dair sorumluluklarının bildirildiği bir sözleşme niteliği taşır. Gıdanın kullanım şekli, tüketim şekli, muhafaza şekli, içerik bilgisi, allerjen uyarıları, pişirme şekli gibi bilgiler tüketiciye gıdanın güvenilirliğinin sağlanması konusunda sorumluluklar getirir. Tüketici bu sorumluluklara uymadığı takdirde kendine zarar verme riskiyle karşı karşıyadır. Tüketicinin oda sıcaklığında beklettiği pastörize sütü içmesi, yeterince pişirmediği tavuğu yemesi, fındık alerjisi olan bir tüketicinin fındıklı çikolatayı tercih etmesi bunlara örneklerdir.
Sonuç olarak gıda, politikaların ve bilimsel araştırmaların öngörebildiği ölçüde güvenilirdir. Bu kapsamda yasal düzenlemeler yapılır. Keşiflerin beraberinde getirdiği risklerle yüzleşerek sürekli güncelleme yapılması gereken bir alandır gıda. Bu alandaki dinamiklerin bilimsel esaslara dayanarak analiz edilmesi ve bunların objektif kriterlere göre sentezlenmesi ve şeffaflık prensibi çerçevesinde insanlarla doğru iletişim kurularak insan hakları ve etik kurallarına uygun kararların alınmasıyla güvenilir gıdaya ulaşmak mümkündür.
Fotoğraf : Gustavo Fring
KAYNAKLAR
Anna., S., Regulating food law, Wageningen Academic Publishers, 2012
Guidance on the Implementation of Articles 11, 12, 14, 17, 18, 19, and 20 of Regulation (EC) No 178/2002 on General Food Law
Regulation (EC) No 178/2002 28 January 2002 laying down the general principles and requirements of food law, establishing the European Food Safety Authority and laying down procedures in matters of food safety.
Richard, L., Laurie, C., and Judy, D., Allergens, The Food Safety Hazard Guidebook, 2nd Edition, Royal Society of Chemistry, 2012.
